Emocje, stres, zaburzenia nastroju.
Jak rozumieć depresję

Wszyscy doświadczamy stanów emocjonalnych. W języku wręcz roi się od plastycznych opisów naszych uczuć: wstałem lewą nogą, on spuścił nos na kwintę, ona jest w siódmym niebie w związku z nową pracą. W takich kontekstach opisujemy emocje jako chwilowe stany psychiczne, które przychodzą i odchodzą. Ta zmienność emocji jest w pełni normalna – i pożądana. Świadomość emocji jest ogromnie ważna dla utrzymywania się przy życiu oraz sprawnego nawigowania w gąszczu ludzkich doświadczeń społecznych.

Stan emocjonalny jest zwykle przejściowy i pojawia się w reakcji na konkretny bodziec w otoczeniu danej osoby. Kiedy jakiś stan emocjonalny utrwala się i utrzymuje się przez długi czas, nazywamy go nastrojem. Emocje można porównać do bieżącej pogody, a nastrój – do klimatu na danym obszarze. Podobnie jak mamy do czynienia z najróżniejszym typem klimatu na planecie, ludzie różnią się swoim dominującym nastrojem. Niektórzy cieszą się stabilnym, słonecznym usposobieniem, podczas gdy inni patrzą na świat przez ciemniejsze okulary. Ta zmienność w sposobie wchodzenia w relacje ze światem (zwana przez psychiatrów temperamentem) jest wpleciona w tkankę ludzkiego zachowania. Mówimy więc tutaj o biologii „ja” w najgłębszym, najbardziej osobistym sensie.

Zaburzenia psychiczne cechują się nadmiarowością normalnych zachowań, jeżeli więc doznajemy ustawicznej i nietypowej zmiany nastroju u siebie lub obserwujemy ją u kogoś innego, powstaje powód do niepokoju. Zaburzenia nastroju są wszechogarniającymi i długotrwałymi stanami emocjonalnymi. Są to skrajne emocje, nadające zabarwienie oglądowi świata oraz wpływające na zachowanie jednostki. Tak na przykład depresja jest ekstremalną postacią melancholii czy smutku, którym towarzyszy brak energii czy brak emocji, natomiast mania jest ekstremalnym uniesieniem i nadaktywnością. W chorobie afektywnej dwubiegunowej nastrój waha się między tymi dwiema skrajnościami. […]

Emocje należą do mózgowego systemu wczesnego ostrzegania i są bezpośrednio związane z pradawnymi mechanizmami samozachowawczymi organizmu. Jak wskazał Charles Darwin, stanowią element przedsłownego systemu komunikacji społecznej, który dzielimy z innymi ssakami. Zresztą pomimo dysponowania nadzwyczajną umiejętnością posługiwania się mową korzystamy na co dzień z emocji do wzajemnego przekazywania sobie pragnień i monitorowania swojego środowiska społecznego. Kiedy emocje sygnalizują nam, że dzieje się coś niebezpiecznego lub zdarzenia zmierzają w niekorzystnym kierunku, doświadczamy uczucia lęku, rozdrażnienia i czujności, po których często pojawia się smutek. Na drugim krańcu spektrum zakochanie się i inne pozytywne emocje dają nam cudowne poczucie przypływu energii i optymizmu.

Nasze subiektywne doświadczenia emocjonalne nieustannie się zmieniają, w miarę jak mózg monitoruje szanse i obciążenia wynikające z płynącego stanu świata społecznego i sygnalizuje stosowne sposoby postępowania. Bez tego emocjonalnego rekonesansu doświadczalibyśmy świata jako ciągu przypadkowych zdarzeń niemających punktu odniesienia – to znaczy, bylibyśmy pozbawieni poczucia siebie samych.

Zaburzenia nastroju są chorobami mózgu, które w pływają na integralność poczucia siebie: zbioru żywotnych emocji, wspomnień, przekonań i zachowań formujących każdego z nas w niepowtarzalną jednostkę ludzką. Ze względu na centralną rolę odgrywaną przez emocje zarówno w myśleniu, jak i odczuwaniu – oraz ze względu na codzienne doznawanie normalnych zmian nastroju – mamy wielkie trudności ze zidentyfikowaniem zaburzenia nastroju oraz uznaniem go za potencjalnie niepokojące. Ta sama sprawa tłumaczy, dlaczego osoby z zaburzeniami nastroju bywają często stygmatyzowane. Krótko mówiąc, pomimo postępów w nauce i medycynie wielu ludzi nadal ma skłonność do postrzegania zaburzeń nastroju w kategoriach osobistej wady („niestosownego zachowania”), a nie stanu chorobowego.